دریاچه حوض سلطان، الماسی در سرزمین کویری قم
اگه می‌خواین آیینه‌ای بزرگ و تمام‌قد از طبیعت رو در فاصله‌ای نه چندان دور از تهران تماشا کنین؛ بند کفش‌هاتون رو محکم ببندین، کوله رو به دوش بندازین و آماده سفر بشین. شفافیت و انعکاس بی‌نظیرِ روبه‌رو، لذتی متفاوت به روح و جسمتون میده. این لذت بیش از چیزیه که انتظارش رو دارین و آرامشی عمیق به قلبتون هدیه می‌کنه. قصد سفر به حوض‌سلطان در استان قم رو داریم، مکانی که میزبان افراد مشکل‌پسند و طبیعت دوسته. پا گذاشتن به این‌جا، باعث میشه خودتون رو غرق در انبوهی از هیچ، پیدا کنین. پس بریم با شوره‌زاری رؤیایی روبرو بشیم که وصفش هم شیرینه.
تعریفی از تالاب
بهتره اول بدونین تالاب و دریاچه چجور جاییه و چه فرقی با هم دارن. عموماً تالاب یه محیطه که حالتی بین خشکی و آب داره. از انواع گونه‌های مختلف تالاب می‌تونیم به مرداب، باتلاق، پوداب و خلاش، اشاره کنیم که البته تفاوت‌هایی هم با هم دارن. اما دریاچه‌ها بزرگ‌تر از تالاب و آبگیر هستن. حتی بعضی دریاچه‌ها مثل دریاچه خزر اونقدر بزرگن که تو لفظ عام بهشون دریا می‌گن. تالاب حوض سلطان، به اسم‌هایی مثل دریاچه قم، دریاچه ساوه و دریاچه شاهی هم معروفه.
تالاب و دریاچه حوض‌سلطان کجاست؟
بریم سراغ دریاچه حوض سلطان، از بازمانده‌های دریاچه قدیمی ساوه که به نظر میرسه تو دوران پالئوسن (Paleocene)، از دوره زمین شناسی در حدود ۶۶ میلیون سال پیش، بیشترین وسعت رو داشته و احتمالاً گودیهای اطراف شهرهای اشتهارد، قم، ساوه، ایوانکی و کاشان رو شامل می‌شده. این دریاچه در فاصله ۸۵ کیلومتری جنوب غرب تهران با وسعتی در حدود ۱۳۰ کیلومترمربع، از دو بخش حوض‌سلطان (چاله غربی) و حوض مَرِه (چاله شرقی) تشکیل شده. این دو حوض به وسیله یه آبراهه به هم وصل شدن. یکی از دلایل تشکیل این دریاچه حرکت کوهزایی و فرو افتادگی زمین در حدود 67 تا 56 میلیون سال پیشه. . اطراف این دریاچه گسل‌های زیادی وجود داره که بعداً توسط رسوب‌های دریاچه نمک کنونی قم پوشیده شدن.
واسه دیدن حوض‌سلطان از چه مسیری میشه رفت؟
از چند مسیر می‌تونین به حوض سلطان برین. کیلومتر ۵۰ اتوبان تهران – قم، از کنار پمپ‌بنزین میشه به این جاذبه رسید. یه مسیر دیگه‌اش تو فاصله ۳۰ کیلومتری اتوبان، یه جاده خاکی هست که از اون‌جا به معدن‌های استخراج نمک می‌رسین. از طریق هر کدوم از این مسیرها تا نزدیکی دریاچه نمک میشه رفت. حتی زمان‌هایی که سطح دریاچه خشک و محکمه، امکان رانندگی با خودروی شخصی، تو سطح دریاچه رو دارین. با عبور از جاده قم – گرمسار، ۲۵ کیلومتر بعد از کوه سفید، میشه به بخش‌های شرقی حوض‌سلطان رسید. تو این مسیر، تماشای پرواز باشکوه پرنده‌ها و حرکت آروم گله‌های شتر هم دیدنیه.
چه زمانی برای دیدن حوض‌سلطان مناسبه؟
تو فصل پاییز و زمستون که برکت باران بیشتره، رو سطح خشک و شوره‌زار این زمین؛ لایه‌ی نازکی از آب جمع میشه. اندک آبی که هست، منطقه رو تبدیل به زمینی گلی می‌کنه و لایه‌ی از نمک روی اونو می‌گیره. همین بارش‌های کم باعث زیبایی چند برابر این منطقه میشه که با وجود شتر و پرندها تبدیل به یه جاذبه گردشگری زیبا شده. اوایل بهار و اواسط پاییز فصل خوبی واسه بازدید از این جاذبه است تا علاوه بر لذت تماشای این منطقه از گرمای طاقت فرسا و سرمای پر سوز کویر در امان باشین.
موقعیت جغرافیایی
دریاچه آب شور بین سه استانِ قم، اصفهان و سمنان واقع شده. دریاچه در فاصله‌ای، حدود ۶۰ کیلومتر از شهر قم، تو قسمت شرقیه. قسمت سفید رنگ بزرگی که از ۲۰ کیلومتری شهر قم قابل دیدنه، به دریاچه نمک مربوط میشه. بخش جنوبی این دریاچه به کویر و کاروان‌سراهای مرنجاب و سفید‌آب و شرق اون کارونسرای شاه‌عباسی، قصر بهرام و سیاه‌کوه میرسه. این بخش‌ها رو جاده‌های خاکی از سمت آران و بیدگل به هم می‌رسونه. راستی! حوض سلطان رو با دریاچه نمک قم اشتباه نگیرین که دو جای متفاوتن.
حیات وحش
حیات‌وحش استان قم به سه بخش کوهستانی، دشتی و نواحی مرتعی و دامنه‌ها تقسیم میشه. جنوب، جنوب غربی، و غرب استان رو منطقه کوهستانی پوشش میده و بیشترین بارش‌ها تو این قسمته. پوشش گیاهی غنی که این منطقه داره باعث وجود درخت‌هایی مثل بادوم، پسته و ازگیل شده. از نظر پوشش جانوری تو این منطقه؛ حیواناتی مثل بز، کل،گربه وحشی، گرگ، شغال، شاهین و انواع گنجشک دیده میشه. منطقه پلنگ دره، یکی از مهم‌ترین پناهگاه‌های حیات‌وحش کوهستانی در این‌جا به حساب میاد.
مرکز، شمال، و شرق استان؛ نواحی دشتی رو شامل میشه. این نواحی به سمت دریاچه نمک و حوض‌سلطان کشیده شده. شتر، حیون کویری که مهمون خاصه این منطقه است.
پوشش گیاهی
این‌جا از مناطق کم باران کشور به حساب میاد. از نظر شوری خاک، می‌تونین دایره‌های متحد‌المرکزی رو در نظر بگیرین که هر چی از مرکز دور می‌شین شوری خاک کمتر میشه. به‌خاطر شوری خاک، تو این منطقه پوشش گیاهی متفاوتی رو می‌بینین. گیاهان این‌جا به دلیل شرایط رشد و شوری خاک، خصوصیات ویژه‌ای دارن که بیشتر کاربرد دارویی داره. در استان قم ۴۰۷ گونه گیاهی شناسایی شده که حدود نیمی از اون رو گیاهان دارویی مثل خارشتر، باریجه، بادام کوهی، گز و تاغ تشکیل میده. .
پوشش جانوری
اقلیم این‌جا، اجازه حضور پرنده‌ها و جانوران زیادی رو میده. پرندها تو این منطقه به دو نوع مهاجر و بومی تو دو دسته‌ی، گیاه‌خوار و گوشت‌خوار تقسیم می‌شن. شما می‌تونین دسته‌ي بزرگی از فلامینگوها و پرنده‌های دیگه مثل پلیکان، لک‌لک، عقاب، پاشل باش، پرلا، غاز، حواصیل، مرغ سفید ماهی‌خوار، باقرقره، و هوبره رو ببینین.
تو این منطقه، جانورهای پستانداری مثل: خرگوش، موش صحرایی، روباه و حتی آهو دیده میشه. مار و سوسمار هم از جمله خزنده‌های این منطقه هستن. مورچه‌های کمیاب، عنکبوت، رتیل و موریانه از انواع حشرات این‌جا به حساب میان. آرتیما (نوعی میگوی آب‌شور)، تنها آبزی این دریاچه است. در این‌جا جلبک‌های تک سلولی هستن که به عنوان اولین تولیدکننده‌های غذا تو اکوسیستمِ آب‌های شور شناخته شدن. از این نظر که می‌تونه برای علوفه دام استفاده بشه واسه محقق‌ها موضوعی جالب توجه است.
سخن آخر
منطقه حوض‌سلطان با وجود اقلیم غنی که داره بستر خوبی برای توسعه استان قم به شمار می‌ره. جایی که باید از نظر حیات‌وحش و پوشش گیاهی بیشتر از هر زمانی مورد توجه قرار بگیره. تو این منطقه هیچ گونه امکاناتی وجود نداره و بازدید رایگانه. هر چیزی رو که لازم دارین از قبل با خودتون بیارین.
با سفر به این مکان برای ساعاتی، مسائل و مشکلات زندگی روزمره، دیگه به چشم نمیان. شما هستین و مسیری از جنس آب، خاک و نمک. این جا رسماً نمک‌گیر می‌شین. به سوژه‌های ناب عکاسی سلام بگین. منظرهای پیش رو جون میده واسه عکاسی. به هر طرف که نگاه کنین انگار خیره به یه تصویر خیالی شدین. بعد از اون با آرامشی تمام نشدنی، در سکوت از این شوره‌زار خداحافظی کنین.
نویسنده: الهام چنگایی
من الهامم. دختری که مثل تنهاترین نهنگ دنیا, آواز دلنشین سر میده و تو کتاب‌ها غرق میشه. مثل یه گنجشک که نوک می‌زنه و روزی می‌گیره، کلماتی که تو مغزم جیک‌جیک می‌کنه، با نوک زدن روی کاغذ و کیبورد میارم. نوشتن رو دوست دارم چون ذهنم رو درگیر و خالی می‌کنه.
