راهنمای سفر به شهر کاشان | سرزمین هنر و فرهنگ
کاشان شُهره به هنر، فرهنگ و کویر پرستاره است. شهری که اسمش گره خورده به نقش‌های پر رازِ هر قالیِ هزار رنگش. شهری که از کوچه‍هاش بوی گل و گلاب میاد. جنس شهر کاشان رو چیزهای ساده، اما عمیق و احساسی معنی می‌کنه. این دیار با ویژگی‌های مختلفش، انگار یه ماکت کوچیک از کل ایرانه. کاشان از اون شهرهاست که باطنش خیلی قشنگه؛ مثل یه هزارتو می‌مونه که هر چی جلوتر می‌ری بیشتر شیفتش می‌شی. مردم این شهر به لهجه شیرین کاشانی صحبت می‌کنن، اونها به شهرشون کاشو یا کاشون می‌گن؛ این اسم شاید از نام قدیم این قوم به اسم کاسی یا کاشی می‌آد.
داستان‌های زیادی برای این شهر وجود داره؛ تو یکی از این قصه‌ها معروفه که در زمان قدیم اسم این شهر چهل حصاران بوده و برج و بارویی نداشته، زبیده خاتون همسر هارون رشید خلیفه عباسی از این شهر می‌گذره و مورد محبت مردم قرار می‌گیره؛ به‌پاس مهمان‌نوازی، ازشون می‌خاد بگن تا کاری براشون انجام بده؛ از اون جایی که این شهر قلعه‌ای نداشته و مردم در جلگه پراکنده بودن و مورد هجوم دیلمیان قرار می‍گرفتن؛ از این بانو درخواست قلعه‌ای می‌کنن. برای علامت‌گذاری طول و عرض این قلعه از کاه استفاده می‌کنن و اون رو کاه‌فشان می‌گن که به مرور زمان اسم کاشان رو می‌گیره. جز این داستان‌های دیگه‌ای برای نام این شهر نقل شده مثل همزاد بودنش با واژه‌هایی چون کاسه، کوزه و کاشی.
کاشان اسم قدیمی‌ترین شهر ایران رو یدک می‌کشه که از ۸۰۰۰ سال پیش در منطقه‌ای از اون به نام سیلک (سی یَلک) زندگی جریان داشته. طبق گفته‌های کاوشگران، این منطقه اولین سکونتگاه بشر بوده و قدیمی‌ترین بناهای خشت خام و گِل تو این منطقه پیدا شده. اونها اولین کسایی بودن که کشاورزی رو رونق دادن و بی‌دلیل نیست که تا به امروز محصولات کشاورزی مرغوبی از این دیار برداشت میشه، چون این صنعت رو سینه‌به‌سینه برای فرزاندانشون به ارث گذاشتن.
محله‌ها و مذهب مردم شهر کاشان
در سفر به کاشان وقتی تو کوچه و خیابون‌ها قدم می‌زنین، اون فضای سنتی و آرم‌بخشی که دنبالش هستین رو پیدا می‌کنین.
شهر کاشان یه بافت قدیمی و متراکم داره؛ کوچه‌های پیچ‌درپیچ و کم‌عرض، دیوارهای خشتی و نماهای کاه‌گلی که نماد معماری کویریه. محله‌های معروفش که بین خودشون به گذر می‌شناسن: پشت مشهد، دروازه اصفهان، دروازه جوشقان، میدون کهنه، زیدی، لَتحُر، فین، باباولی و درب باغه.
کاشان به دارالمومنین معروفه و این اسم از زمان شاه‌طهماسب اول روی این شهر گذاشته شده؛ این شهر مرکز امور شرعی شیعه و به‌نوعی پایتخت مذهبی کشور بوده که به شهرهای دیگه مبلغ دینی می‌فرستاده. البته در قدیم جمعیت زیادی از این شهر رو یهودی‌ها تشکیل می‌دادن که در زمان صفویه به‌واسطه تجارت ابریشم به اون‌جا اومدن.
سوغاتی‌های شهر کاشان
ویژگی اصلی مردم کویر، ذوق و هنر مثال زدنی اون‌هاست، پس عجیب نیست اگر از این شهر چیزی به سوغات ببرید که بوی عشق می‌ده. از هنرهای دستی که ساخته هنرمندان خوش‌سلیقه‌ی شهره می‌تونیم به مخمل‌بافی، زربافی، سفال، گلیم، جاجیم، معرق چوب، کاشی کاشان، گیوه نشلجی، فرش کاشان و شعربافی یا شر‌بافی اشاره کنیم.
هر چند هنر مردم این شهر این‌قدر بی‌شماره که در مورد هر کدومش میشه یه کتاب نوشت؛ اما بد نیست بدونید برجسته‌ترین هنر این مردم فرش بافیه که شغل بیش از یک‌سوم مردم این دیاره. فرش‌هایی که گره به گره اون با عشق بافته شده و یه داستان خوش تو دل خودش داره تا زینت خونه‌های ما باشه. قالی کاشان جزء فهرست میراث ناملموس یونسکو قرار گرفته و این شهر رو به پایتخت فرش ایران تبدیل کرده. در کنار قالی‌بافی آثار شعربافی و زیلوبافی هنرمندان کاشان از طرف یونسکو مهر اصالت گرفته تا گواهی محکم باشه واسه ذوق، هنر و صبر مردم کاشان.
اگر اهل خوراکی و شیرینی هستید، مطمئن باشید از کاشان دست‌خالی بر‌نمی‌گردید. کلوچه خوش‌عطر و طعم، پشمک، باقلوا، سوهان، نقل بیدمشکی، حاجی بادوم و قطاب از سوغاتی‌های خوشمزه کاشانه که با خودتون می‌برید.
مردم‌شناسی و مشاهیر شهر کاشان
کاشان گهواره‌ای امن برای پرورش مشاهیری بوده که با اومدن اسم هر کدومشون یاد این شهر می‌افتیم. افرادی مثل سهراب سپهری که نقاش و شاعر محبوب و خوش‌ذوق عصر معاصر به‌حساب میاد و با شعری قشنگ، خودش و شهرش رو معرفی می‌کنه:
اهل کاشانم
روزگارم بد نیست
تکه نانی دارم، سرسوزن ذوقی
مادری دارم، بهتر از برگ درخت
دوستانی، بهتر از آب‌روان
و خدایی که در این نزدیکی‌ست.
اسم این شاعر و نقاش با آثاری مثل: کتاب مرگ رنگ، زندگی خواب‌ها، آواز آفتاب، شرق اندوه و تابلوهایی که در موزه‌های معتبر دنیا نگه‌داری میشه همراهه.
محمد غفاری معروف به کمال‌الملک؛ یکی دیگه از افراد مشهوره که با حضور در دربار قاجار نظر ناصرالدین‌شاه رو به خودش جلب می‌کنه و لقب نقاش‌باشی و کمال‌الملک رو روی این هنرمند می‌زاره که همه‌ی ما، اون رو با این القاب می‌شناسیم. کمال‌الملک در زمان حضورش در دربار ۱۷۰ تابلو می‌کشه که معروف‌ترینش تالار آینه است.
بعد از صحبت درباره مفاخر شعر و هنر کاشان به اسم برجسته و پر افتخار غیاث‌الدین جمشید کاشانی می‌رسیم که بزرگ‌ترین ریاضی‌دان ایرانه و در لیست نوابغ جهانی اسمش می‌درخشه. اولین کسی که کسر اعشار رو پیدا می‌کنه و طراحی رصدخانه مراغه با محاسبات دقیق اون انجام میشه.
باباافضل کاشانی هم، فیلسوف و حکیم بزرگی بوده که جزئیاتی از زندگیش در دست نیست و در اویل قرن هفتم هم‌زمان با حمله مغول به ایران زندگی می‌کرده. عرض نامه، جامع الحکمة، جاودان نامه، دیوان شعر بابا افضل و چندین کتاب دیگر از آثار این شخص برجسته بوده.
خوراک مردم شهر کاشان
از فضل و ادب مردم کاشان که بگذریم باید فکری برای بخش لذیذ خوراکی سفر کرد که چی می‌تونه بهتر از یه غذای محلی باشه. بی انصافیه اگر به کاشان بیای و طعم غذاهای محلی اون رو نچشی. وقتی حرف از محبوب‌ترین غذاهای کاشان میشه غذایی به اسم گوشت لوبیا یا به قول کاشانی‌ها گوشت لوبیاب با قدمت ۴۰۰ سالش، بیشتر از همه خودنمایی می‌کنه. یه غذای مقوی که از لوبیا و گوشت درست شده و با نعناداغ، شیره و سرکه مزه‌دار میشه.
شفته بادمجان یه غذای اصیل دیگست که ترکیبی از بادمجان وگوشت قلقلی غوطه‌ور در سس ترش رب انار و آب‌غوره است که طرفدارای بادمجون نمی‌تونن ازش بگذرن. کاشانی‌ها به گوشت چرخ شده قلقلی تو غذا، شفته می‌گن و یه غذای دیگه به این اسم دارن که شفته آب سماقه.
خورشت آله نخود که مثل قیمه است، با این فرق که جای لپه نخود نصف شده داره و آبگوشت به که با رب انار درست میشه هم طرفدارهای خاص خودش رو داره. مچه، حلیم بادمجان، آش شولی، گوشت کدو، چلو دیزی و کلی غذای خوشمزه دیگه که انتخاب از بین اونها واقعاً کار سختیه.
واسه داشتن این خوش‌مزه‌ها و یا انتخابی جز این‌ها می‌تونید سری به رستوران‌های معروف شهر بزنید که لیتسش رو براتون می‌زارم
رستوران سنتی مظفری – خیابان علوی – ۰۳۱۵۵۲۳۵۳۰۰
رستوران باغچه سرای سروی – خیابان امیرکبیر – ۰۳۱۵۵۳۳۰۴۲۷
رستوران ملل کاشان – خیابان امیرالمؤمنین، ذوالفقار – ۰۳۱۵۵۳۴۰۰۸۰
رستوران سرای عامری‌ها – خیابان علوی – ۰۳۱۵۵۲۴۰۲۲۰
رستوران مهینستان – خیابان فاضل نراقی، کوچه فرهنگ ۱۳- ۰۳۱۵۵۴۵۲۴۱۷
رستوران سنتی عباسی – خیابان علوی، خانه تاریخی عباسیان – ۰۳۱۵۵۲۴۵۷۶۴
بعد از گشت‌وگذار تو خیابان‌های کاشان کافه‌های این شهر می تو نه جایی باشد واسطه قرارگرفتن و تزریق یه انرژی خوب روزتون. چندتا از کافه‌های شهر رو این‌جا بهتون معرفی می‌کنم.
کافه بام کاشان – مجموعه اقامتی نقلی خانه دوست – ۰۹۱۰۹۰۲۴۱۴۹
کافه آوگون – خیابان علوی، زیر زمین هتل عامری‌ها – ۰۹۱۲۳۸۲۸۲۵۶
کافه شاه‌نشین امین‌الدوله – تیمچه امین‌الدوله – ۰۳۱۵۵۴۴۴۴۶۴
تو این شهر هتل‌ها و اقامتگاه‌های بوم‌گردی خوبی هست که واسه استراحت و اقامت می‌تونید روش حساب کنید.
بوتیک هتل سرای صباغیان– اقامتگاه سنتی– خیابان باب الحوائج، حاجت ۷- ۰۳۱۵۵۴۵۵۸۷۸
هتل مهینستان راهب – خیابان فاضل نراقی، کوچه فرهنگ ۳۱ – ۰۳۱۵۵۴۵۲۴۱۷
هتل یاسمین راهب – کوی سرسنگ – روبروی خانه صالح – ۰۳۱۵۵۲۴۰۰۸۲
خانه تاریخی نقلی کاشان – کوچه سفیدگری – ۰۳۱۵۵۲۳۳۳۲۴
اقامتگاه سنتی فلاحتی – محله سر پله، جنب مسجد قاسم‌ابن‌الحسن – ۰۳۱۵۵۲۴۱۸۲۰
اقامتگاه سنتی خانه پارسی – خیابان فاضل نراقی – کوچه فرهنگ ۱۳- ۰۳۱۵۵۴۴۹۲۱۷
هتل امیرکبیر – خیابان امیرکبیر – ۰۳۱۵۵۳۰۴۰۹۰
آداب و رسوم مردم شهر کاشان
در تمام شهرهای ایران آداب و رسومی وجود داره که از نیاکان ما به ارث رسیده. مردم کاشان علاوه بر رسوم مشترک، هر ساله شب اول اسفند رو جشن می‌گیرن؛ این ماه رو سی‌روزه می‌دونن و سال رو ۳۶۰ روز در نظر می‌گیرن و ۵ روز باقی مونده رو پنجه می‌گن. شب ۲۵ بهمن رو به‌عنوان شب اسنبد می‌دونن و معتقدن که قبل از بهار بادی می‌وزه که خبر از بهار می‌ده و بهش می‌گن باد اسنبد. کاشانی‌ها این شب رو دور هم جمع می‌شن و با خوردن کشمش، پلو ماهی و کوکو جشن می‌گیرن به همین سادگی و زیبایی رسم قدیمی اسنبد رو در کنار هم برگزار می‌کنن.
مراسم زمستونی دیگه‌ای که در کاشان و اطراف برگزار میشه، آتش‌افروزی و جل جلانیه. تو این مراسم بچه‌ها در شب‌های هفدهم، هجدهم و نوزدهم دی‌ماه دور هم جمع می‌شن و بوته و خار و هیزم رو به جاهای بلند می‌برن تا آتش روشن کنن. اونها معتقدن اگر روشنایی به درخت‌ها برسه اون سال آفت درخت کمتر و ثمرش بیشتر میشه.
اما معروف‌ترین رسم و آیین بین این مردم مراسم گلابگیری و چیدن گل‌های خوش‌بوی رز از اواسط اردیبهشت تا اواسط خرداد قبل از طلوع آفتابه. قدمت کاشت گل در ایران به حدود ۷۰۰۰ سال می‌رسه و حدود ۱۰۰۰ ساله که با روش سنتی لتان اسانس این گل گرفته میشه. بعید می‌دونم تو ایران کسی طعم گلاب کاشان رو نچشیده باشه یا با بوی خوشش سرمست نشده باشه چون گلاب و مراسم گلابگیری شهرت جهانی داره و هر سال از گوشه‌گوشه ایران و دنیا خودشون رو به کاشان می‌رسونن تا از نزدیک شاهد این مراسم خوش‌عطر و رنگ باشن.
جاذبه‌های تاریخی و طبیعی کاشان
وقتی تو کاشان قدم می‌زنید تو هر محله و خیابونش می‌تونید یه اثر تاریخی یا جاذبه گردشگری ببینین که نشون از اصالت و قدمت این شهر داره.
کسی که عاشق معماری، ظرافت و هنره چشم‌بسته راه خونه طباطبایی‌ها رو پیدا می‌کنه . خونه‌ای که ظرافتش باعث شده اسم بهشت خونه‌های ایران را روش بزارن. این خونه در سال ۱۲۵۰ قمری به وسعت ۴۷۳۰ مترمربع، طی ۱۰ سال در دوره قاجار، توسط تاجر مشهور و ثروتمند اون زمان سید جعفر طباطبایی ساخته شده، جایی که تا به امروز دلبری کرده و وصفش بین هنر دوستان همه‌جا پیچیده.
باغ و حمام فین یکی دیگه از جاذبه‌هاست که تو سفر کاشان باید ازش دیدن کنید. باغی ۵۰۰ ساله که پر از قصه‌های تاریخی مثل قصه پر غصه امیر‌کبیره، که داغش تا به امروز رو دل ایرانی‌ها سنگینی می‌کنه. این باغ ۳۳۷۹۹ مترمربع وسعت داره و در سال ۱۳۱۴ جز آثار ملی قرار گرفته. باغ فین در سال ۱۳۹۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده.
مسجد و مدرسه آقابزرگ؛ این اثر یکی از باشکوه‌ترین بناهای اسلامی کاشانه که گنبد آجری و مناره‌های کاشی‌کاری شدش نگاه شما رو به سمت خودش می‌کشونه. ترکیبی از مسجد و مدرسه با معماری خاص که تو دوره پادشاهی محمدشاه قاجار ساخته شده.
خانه بروجردی‌ها، خانه عباسیان، حمام تاریخی صفویه و حمام سلطان امیراحمد از آثار تاریخی برجسته کاشانه که تماشای هر کدومش خالی‌ازلطف نیست.
تپه سیلک؛ اگر می‌خواید پا جای پای اولین‌های متمدن در جهان بگذارید، تپه‌های سیلک بهترین گزینه است. جایی که قدمت و تاریخ رو در ذره‌ذره خاک اون می‌بینید که در قسمت معرفی کاشان در موردش صحبت کردیم.
کویر ابوزید آباد؛ سفری با آفرود در دل کویر اگه به بیابان و کویرگردی علاقه‌مند باشید، می‌تونید در سفر به کاشان سری هم به ابوزید آباد بزنید. تو این کویر زیبا چندین بنای باستانی زیرزمینی هم وجود داره که تماشای اونها براتون جالبه.
آبشار نیاسر، جاذبه‌ای در دل طبیعت؛ این آبشار در شهر نیاسر نزدیک کاشان قرار داره. آبشار نیاسر تقریباً ۲۵ متر ارتفاع داره. مقدار آب آبشار در فصل زمستان و بهار بیشترین و در پاییز و تابستان به کمترین حد خودش می رسه.
کوه کرکس از رشته‌کوه‌های مرکزی ایرانه؛ این کوه در بخش غربی نطنزه و ارتفاع خیلی زیادی داره. جوری که با وجود قرارگیری در یک منطقه نیمه‌خشک و کویری، روی کوه بیش از نصف سال پر از برفه و هوای خیلی سردی داره.
کتاب‌های شهر کاشان
اگه شما هم جز افرادی هستید که به خوندن کتاب شهرهای مختلف علاقه دارید، خوندن کتاب‌هایی در مورد کاشان مثل: کتاب کاشان اثر محمد‌علی مخلصی، نگین کویر اثر عبدالحسین نیکومنش، تاریخ کاشان اثر ایرج افشار و عبدالرحیم ضرابی، مختصر جغرافیای کاشان اثر عبدالحسین سپهر و کاشان روایت یک عشق جاودانه اثر سعید شریفی رو بهتون پیشنهاد می‌کنم.
مسیرهای دسترسی به شهر کاشان
کاشان شهری در همسایگی کویر و در سایه‌سار رشته‌کوه کرکسه. فاصله کاشان تا اصفهان ۲۱۸ کیلومتر و فاصلش تا نزدیک‌ترین مرکز استان یعنی قم ۱۰۴ کیلومتره. برای رفتن به این شهر اگه انتخاب شما هواپیماست باید بدونید که فرودگاه کاشان در فاصله ۱۲ کیلومتری جاده قدیم کاشان – نطنز قرار گرفته و فاصله‌ای در حدود نیم ساعت تا مرکز شهر کاشان داره.
راه دیگه برای رفتن به این شهر استفاده از قطاره. ایستگاه راه‌آهن کاشان تو بلوار ملاصدراست و مسافرت با قطار به این شهر از شهرهای تهران، اصفهان، بندرعباس، شیراز، یزد و مشهد امکان پذیره. اما اگه بخاید از اتوبوس برای سفرتون به کاشان استفاده کنین ترمینال مسافربری کاشان در میدان زجاجی واقع شده و به تمام شهرهای ایران اتوبوس داره.
اگه شما هم طرف‌دار سفرهای جاده‌ای با ماشین شخصی خودتون هستین، لذت تماشای نمک زارهای بین‌راهی و کویر هم نصیبتون میشه. برای سفر به کاشان از تهران بهترین مسیر اتوبان تهران – قمه که با رسیدن به قم باید مسیرتون رو از اتوبان قم – کاشان ادامه بدین.
سفر به کاشان با وجود تجربه‌های شیرین و لذت‌بخشی که برای شما رقم می‌زنه، می‌تونه خاطراتی تو ذهنتون ثبت کنه که هر بار، با یادآوری اون لبخند شیرینی کنج لبتون بشینه و شما رو برای دیدار دوباره این شهر وسوسه کنه.
نویسنده: الهام چنگایی
من الهامم. دختری که مثل تنهاترین نهنگ دنیا, آواز دلنشین سر می‌ده و تو کتاب‌ها غرق میشه. مثل یه گنجشک که نوک می‌زنه و روزی می‌گیره، کلماتی که تو مغزم جیک‌جیک می‌کنه، با نوک زدن روی کاغذ و کیبورد میارم. نوشتن رو دوست دارم چون ذهنم رو درگیر و خالی می‌کنه.
