گنبد نمکی قم | جاذبه‌ای از دوره دایناسورها
اسم گنبد که میاد، یاد اون سازه‌های گرد مسجدها میفتیم که شاهکار دست معمارهای ایرانیه. اما دست طبیعت هم توی ساخت گنبد ماهره! تا حالا گنبد نمکی قم رو دیدین؟ تا وقتی نبینین، باور نمی‌کنین چنین پدیده طبیعی قشنگی رو بشه تو دل این استان گرم و خشک پیدا کرد.
توی این مطلب پاسارگاد، از قم راه میفتیم به‌سمت گنبد نمکی. از جاده خاکیش بالا می‌ریم، دستی به سنگ‌های سرخش می‌کشیم، کنار دریاچه‌اش عکس می‌گیریم، و بعد هم در مسیری ماجراجویانه، از میون چاله‌های پوشیده از نمکش، خودمون رو می‌رسونیم پایین! اگه آماده‌اید، بریم.
گنبد نمکی قم کجاست؟
گنبد نمکی قم، یکی از جاذبه‌های طبیعی این استانه که ارزش زیادی هم برای مطالعه علمی داره. اما چطوری خودمون رو به این گنبد طبیعی قشنگ برسونیم؟
حدود نُه کیلومتر که از قم به‌سمت جعفریه برین، دو کیلومتر قبل از ورودی دامشهر، سمت راست جاده، یه کوه به چشمتون می‌خوره.
اصلا یکی از ویژگی‌های گنبد نمکی قم، که اون رو از گنبدهای نمکی دیگه متمایز می‌کنه، اینه که وسط یه دشت قرار گرفته. مثل نگهبان پیری که هنوز هم با همه قدرت، از مواضعش دفاع می‌کنه!
اگه خوب دقت کنین، سفیدی نمک روی رنگ قهوه‌ای کوه رو از فاصله زیاد می‌بینین. بعد از دیدن کوه، حواستون به تابلوی سایت پروازی شهید عباس بابایی باشه. هر وقت تابلو رو دیدین، وارد جاده فرعی بشین.
قبلا که سایت پروازی توی این منطقه نبوده، آدم‌های کمی این اطراف رفت‌وآمد داشتن. اما طی سال‌های اخیر، رفت‌وآمد ماشین‌ها و پرواز پاراگلایدرها، بخش زیادی از بافت گنبد نمکی رو خراب کرده! گویا طی همین چند سال اخیر، گنبد نمکی مدام کوچک و کوچک‌تر شده.
از سر جاده فرعی تا گنبد نمکی، حدود هفت کیلومتر راهه. این مسیر خاکیه، اما با ماشین‌های سواری هم می‌شه رفت. وقتی به محوطه گنبد نمکی رسیدین، سر پیچ اول سمت چپ، اگه جاده رو بالا برین، به دریاچه می‌رسین.
این دریاچه یا در واقع برکه، از بارش آب توی فصل‌های بارونی درست می‌شه. آب بارون توی فضای خالی وسط گنبد جمع می‌شه، و جای فوق‌العاده‌ای برای عکاسی درست می‌کنه.
البته آب این برکه توی فصل‌های گرم تبخیر می‌شه، و غیر از بخشی عمیق، بقیه سطحش کاملا خشک می‌شه، و فقط لایه‌ای نمک رو می‌شه به‌جای دریاچه دید.
مسیر پای کوه تا نزدیکی دریاچه رو، هم با ماشین و هم پیاده می‌شه رفت. اگه پای پیاده‌روی دارین، حتما خودتون بالا برین تا از زیبایی‌هاش هم لذت ببرین.
توی این گنبد، ترکیب سه عنصر خاک، نمک و آب، صحنه‌های جذاب و نفس‌گیری درست کرده. سنگ‌های سرخ گنبد، که لایه‌های نمک روشون رو پوشونده، شما رو تا پای دریاچه همراهی می‌کنن.
وقتی از تماشای این همه قشنگی لذت کافی بردین، و عکس‌هاتون رو هم گرفتین، می‌تونین از ضلع شرقی، به‌سمت پایین برگردین. البته باید مراقب چاله‌های مسیر باشین. بعضی از این چاله‌ها عمیق هستن، و لایه نازکی از نمک هم روشون رو پوشونده. بنابراین خطر سقوط وجود داره!
حواستون باشه! گنبد نمکی نزدیکه دامشهره، که از بزرگ‌ترین مجتمع‌های دامی ایران به حساب میاد. بنابراین تو روزهای گرم که باد چندانی نمیاد، بوی ناخوشایند و مگس خیلی زیاد، ممکنه حسابی آزارتون بده.
گنبد نمکی چیه؟
وقتی نمک‌های زیرزمینی تحت‌تأثیر لرزش‌های ناگهانی قرار می‌گیرن، خُرد می‌شن یا حالت ارتجاعی پیدا می‌کنند. این نمک‌ها از زیر زمین به سطحش میان، و شکل گنبدی به خودشون مي‌گیرن، که بهش گنبد نمکی می‌گن.
البته شرایط مختلفی، مثل نقطه انجماد و ذوب، تغییر فشار و دما، توی شکل‌گیری نمک زیرزمینی مؤثر هستن. بنابراین بیشتر گنبدهای نمکی، توی مناطق گرمسیری درست می‌شن.
بیشتر گنبدهای نمکی ایران، تو استان‌های بوشهر، سمنان، فارس، و هرمزگان هستن. بعضی جزیره‌ها، مثل جزیره هرمز هم گنبد نمکی دارن.
گنبد نمکی قم چه زمانی شکل گرفته؟
عمر گنبد نمکی قم به بیش از ۶۰میلیون سال پیش برمی‌گرده! باور می‌کنید؟ این گنبد حدود ۹کیلومترمربع مساحت داره، و ارتفاعش هم از پای کوه تا بالاش، حدود ۹۰۰ متره.
گنبد نمکی پوشش سنگی نداره، اما قطعه‌های بزرگ سنگ آندزیتی (نوعی سنگ آتشفشانی) و بقایای گچ توش دیده می‌شن. لایه‌های نمک اینجا یکپارچه بوده و ضخامتشون تا ۱۸ متر هم می‌رسه!
این گنبد، یکی از بهترین نمونه‌های گنبد نمکی متقارن توی دنیاست. قطر دهانه‌ش حدود ۴ کیلومتر، و ضلع شمالیش هم حدود ۳ کیلومتره. دریاچه‌ای که در دل این گنبد قرار گرفته، تو بعضی نواحی تا ۱۵ متر عمق داره.
رنگ سرخ گنبد نمکی قم به‌خاطر مارن قرمزه، که یه‌جور خاکه. لایه‌های گچ و نمک مارن‌دار هم روی توش هستن، که همه در کنار هم، این جاذبه چشم‌گیر رو درست می‌کنن.
شکل‌گیری نمک‌ها به‌صورت تیغههای نمکی، گل‌کلمی، و سوزنی هم جذابیت خاصی به این پدیده قشنگ داده. نکته اینکه نمک این گنبد، کاربرد علمی، صنعتی و غیرخوراکی داره.
با همه این تعریف‌هایی که از گنبد نمکی کردیم، متأسفانه تبلیغ درستی برای این پدیده طبیعی نشده. امکانات مناسبی برای گردشگرها، که هم اون‌ها رو جذب بکنه، و هم جلوی آسیب‌رسانی به گنبد رو بگیره، وجود نداره. ولی اگه راهکارهای مناسبی ارائه بشه، مسلما گنبد نمکی قم می‌تونه به یکی از جاذبه‌های ایران برای گردشگرهای خارجی تبدیل بشه.
نویسنده: مهدی فیروزی
بلاگر، نویسنده و مترجم هستم. به علوم شناختی، ایده‌پردازی، کارآفرینی و زبان‌های خارجی علاقه زیادی دارم.
