خانه های تاریخی قم | روایت تاریخ از زبان بناها
قم از شهرهای تاریخی ایرانه و اصولا شهرهای تاریخی گردشگرها رو همیشه جذب می‌کنن. در واقع اون‌ها می‌خوان به جای پرسه زدن لابه‌لای کتاب‌های تاریخی، تاریخ رو از نزدیک‌ترین فاصله تماشا کنن و روی دیوارهاش دست بکشن. شاید برای همین، جذاب‌ترین بخش سفر به شهری مثل قم، بازدید از خانه‌های تاریخی این شهره. خانه های تاریخی قم شاهدان خاموش وقایع تاریخی این شهرن که رج به رجِ دیوارهاشون قسمتی از فرهنگ و گذشته‌ی مردمان این سرزمین رو در دل خودش جا داده و تا امروز تن‌درست نگه داشته.
با این مقدمه، قراره توی این مقاله مهم‌ترین خانه های تاریخی قم رو تا حد امکان با پرداختن به جزییات هر کدام، به شما معرفی کنیم. بنابراین اگه قصد سفر به قم رو دارید، خوندن این راهنما می‌تونه حسابی بهتون کمک کنه.
خانه حاج علی خان زند (موزه مردم شناسی قم)
اگر علاقه به دیدن خانه‌های تاریخی و شنیدن قصه آدم‌های قدیم دارین، باید بگیم خانه حاج علی خان زند و برادرش حاج قلی خان زند که در سال 1380 تبدیل به موزه مردم شناسی شده، همون جاییه که در اون هم می‌تونین به تماشای یک خونه قاجاری بشینین و هم شیوه معیشت و فرهنگ مردم قم قدیم رو ببینین.
این خونه علاوه بر این که یک موزه تمام عیاره و تا مدت‌ها می‌تونین داخلش سرگرم باشین، معماری ویژه‌ای هم داره. خونه از سه بخش شاه نشین زمستانی، شاه نشین تابستانی و محل خدمه تشکیل شده و بادگیرهاش طوری ساخته شدن که در هر فصل هوای داخل رو تعدیل کنن. پس اگر فقط وقت دیدن یکی از خانه های تاریخی قم رو دارین، پیشنهاد می‌کنیم که خانه تاریخی زند و خانه حاج قلی خان رو در صدر لیستتون قرار بدین.
نشانی: قم، محله چهار مردان (خیابان انقلاب)، کوچه گذر قلعه
خانه بروجردی قم
قم بیش از هر چیز به عنوان شهری مذهبی شناخته می‌شه؛ بنابراین بخشی از خانه های تاریخی قم، لاجرم مربوط به روحانیون و اهالی برجسته‌ی مذهبی در طول تاریخ هستن. برای نمونه خانه بروجردی که از شاخص‌ترین این خانه‌ها‌ست، در واقع خانه آیت‌الله بروجردی، همان روحانی مشهور بوده.
از نظر زمانی، خانه بروجردی به اواخر دوره‌ی قاجار می‌رسه و می‌شه از روی کتیبه سر در ورودی خانه، تاریخ ۱۳۱۲ هجری قمری رو هم خوند. معماری خانه بروجردی، ظرایف مشهور بناهای دوره قاجار رو داره؛ ظرایفی که از بدو ورود به چشم گردشگرها می‌آد.
وقتی از آستانه کتیبه کاشی‌کاری و آجربری‌شده‌ی ورودی، داخل هشتی بشید و از دالان کوتاهی بگذرید، به حیاط مرکزی می‌رسید. گشت‌وگذار در بنایی که ۱۲۰۰ متر مربع مساحت و حدود ۴۰۰ متر زیربنا با ۷ اتاق داره، به یقین برای گردشگرها دقایق لذت‌بخشی رو رقم می‌زنه. خانه بروجردی، خانهای خشتی با ترکیبی از آجر و سنگه و به روال معمول خانه‌های دوران قاجار، ایوان‌های اندرونی و بیرونی داره.
دست‌آخر تماشای ظریف‌کاری‌های ستون‌ها و سرستون‌ها هم می‌تونه حسابی برای گردشگرها جذاب باشه.
با این اوصاف، اگه گذارتون به قم افتاد، نشانی خیابان انقلاب(چهار مردان)، کوچه تکیه آقا سید حسن (کوچه ششم) رو دنبال کنید و دیدن خانه بروجردی رو از دست ندید.
خانه آیت‌الله حائری
همون‌طور که در بخش قبلی، اشاره‌ای گذرا کردیم، قم خاستگاه روحانیونی‌ست که در تاریخ ما اسم‌ورسمی دارن و به این مناسبت بسیاری از خانه های تاریخی قم متعلق به این قشر جامعه بوده است. خانه تاریخی آیت الله حائری، از مراجع تقلید مشهور تشیع و موسس حوزه علمیه قم، از سال ۱۳۸۰ به ثبت ملی رسید و حالا سال‌هاست که از گردشگرهای بسیاری میزبانی می‌کنه.
این خانه، معماری ساده‌ای داره و گرچه قدمتش به اواخر دوران قاجار می‌رسه، خیلی ظرایف مجلل مرسوم بناهای اون دوره رو نداره. ویژگی جالب خانه آیت‌الله حائری با حدود ۴۸۰ متر مربع مساحت، برخورداری از ۳ درگاه ورودی‌ست؛ ۲ ورودی در بخش جنوبی و یک ورودی در قسمت غربی خانه. اما ورودی اصلی جنوبی خانه، از یک تاق‌نمای آجری، ساخته‌شده به سبک رومی می‌گذره و شما رو به حیاط اصلی خانه می‌رسونه. این ورودی در واقع برای مهمانان رسمی و برجسته تعبیه شده بوده. اما در مقابل، یک حیاط غربی هم وجود داره که نوعی ورودی خودمانی‌تر به‌حساب می‌آمده و به انباری‌ها و زیرزمین خانه راه داره.
نشانی خانه آیت‌الله حائری، داخل بافت قدیمی شهره و نزدیک به خانه بروجردی و آیت‌الله گلپایگانی. واقع در خیابان انقلاب یا همان چهار مردان، کوچه تکیه آقا سید حسن (کوچه ششم.) با این اوصاف توصیه می‌کنیم بازدید از خانه آیت‌الله حائری رو حتما در برنامه سفر به قم خودتون داشته باشید.
خانه امام خمینی در قم
امام خمینی در حدود ربع قرن در قم سکونت داشتن. در تمام این سال‌ها امام در خانه‌های اجاره‌ای مختلفی زندگی می‌کردن تا این‌‌که بالاخره در سال ۱۳۳۵ هجری، خانهای رو به قیمت ۱۳ هزار تومان از محل یک ملک موروثی در خمین زادگاه‌شان، خریدن و تا زمانی‌که از قم به ترکیه تبعید شدن، در همین خانه زندگی می‌کردن. بعد از تبعید ایشان به ترکیه، و پس از فراز و نشیبی که امام طی کردند، در نهایت خانه قم در اختیار برادر امام آیت‌الله پسندیده قرار گرفت.
این خانه‌ی خشتی، گلی در محله‌ای به نام یخچال‌قاضی واقع شده که از جمله محله‌های ارزان‌قیمت قم به‌حساب می‌آد.
خانه امام خمینی در قم، تنها یک خانه مسکونی نبود و در بسیاری مواقع محلی بود برای تجمعات مذهبی و نشست‌های اجتماعی، و در نهایت به یکی از پایگاه‌های اولیه‌ی شکل‌گیری حلقه‌های انقلاب اسلامی بدل شد. برای نمونه‌ای برجسته، سخرانی مشهور امام در ردّ لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در سال ۱۳۴۱ در همین خانه ایراد شده.
این ویژگی‌ها سبب می‌شه که این خانه، علاوه بر این که در لیست خانه های تاریخی قم قرار بگیره، مثل دفترچه‌ای از وقایع مهم تاریخ معاصر ما باشه و گشت‌وگذار در اون، برای گردشگرها جذاب و قابل تامل. به عنوان یک مثال دیگه، سخنرانی مشهور امام در اعلام مخالفت با قانون کاپیتولاسیون هم، در این خانه ایراد شده و به طور کلی این خانه، شاهد خاموشی بر بسیاری وقایع کوچک و بزرگ تاریخ معاصر ما بوده.
با این اوصاف، بازدید از این خانه، چیزی فراتر از بررسی معماری خانهای قدیمی‌ست. در حقیقت گردشگرها می‌تونن در این خانه بخشی از تاریخ معاصر رو ورق بزنن.
خانه یزدان پناه در قم
خانه یزدان پناه از بناهای قدیمی و تاریخی شهر قم به حساب می‌آد که قدمتش به حدود ۱۲۰ سال پیش، یعنی اواخر دوره‌ی قاجار و اوایل دوره‌ی پهلوی می‌رسه. این خانه تاریخی در محله‌های باغ پنبه قم واقع شده و ۱۰ اتاق داشته که گویا ۳ تا از اتاق‌ها در گذشته به همسایه کناری واگذار شده.
خانه یزدان‌پناه دو طبقه و یک زیرزمین داره. به علاوه بخش‌هایی مثل تالار بزرگ، اتاق نشیمن، اتاق‌های خواب، آشپزخانه، اتاق مطالعه و سرویس‌ها. زیرزمین خانه هم از انبار، آب انبار و یک چاه تشکیل شده.
خانه یزدان‌پناه تزئینات زیبایی مثل گچ‌بری، آجرکاری و منبت‌کاری داره. ورودی بخش اندرونی خانه پر از دالان‌ها و راهروهای پر پیچ و خمه و اتاق‌های خانه هم با ارتفاع‌های مختلف و میزان نورگیری متفاوت برای استفاده در فصل‌های گوناگون طراحی شده.
این خانه قدیمی که تا چند دهه قبل هنوز کاربری مسکونی داشت، در سال ۱۳۸۳ توسط سازمان میراث فرهنگی ایران به ثبت ملی رسید و مدتی به عنوان یک موزه صنایع دستی استفاده می‌شه. در این موزه انواع صنایع دستی سنتی ایرانی، مثل قالی‌بافی، گلیم‌بافی، سفال‌گری، شیشه‌گری و فلزکاری به نمایش گذاشته شده بود و خانه یزدان‌پناه به یکی از جاذبه‌های گردشگری شهر قم تبدیل کرده که سالانه میزبان گردشگرهای زیادی از سراسر ایران و جهان بود. اما در حال حاضر به بخش خصوصی واگذار و تبدیل به یک رستوران سنتی شده.
اگر به قم سفر می‌کنید، حتماً سری هم به خانه تاریخی یزدان‌پناه بزنید. این خانه یک مکان زیبا و تاریخیه که می‌تونه اطلاعات زیادی در مورد تاریخ و فرهنگ ایران به شما بده و تجربه صرف یک ناهار یا شام دلچسب در دل تاریخ رو برای شما رقم بزنه.
نشانی خانه یزدان پناه: قم، خیابان ۱۹ دی (باجک)، کوچه ۱۱، خانه تاریخی یزدان پناه.
خانه تاریخی طباطبایی
خانه تاریخی طباطبایی که در کنار خانه یزدان پناه قرار گرفته خانهای مربوط به اواخر دوره قاجاره که در حال حاضر بخش کوچکی از آن باقی مانده است. این خانه نمونه کامل یک خانه سنتی زیبای ایرانی با ایوان‌ها و آب انبار است و با این که چندان بزرگ نیست اما تماشای آن خالی از لطف نیست. اگر همیشه در یزدان پناه غذا نوش جان کرده‌اید، پیشنهاد می‌کنیم این بار در این خانه نقلی که تبدیل به رستوران شده دلی از عزا درآورید و یکی از زیباترین خانه های تاریخی قم رو تماشا کنین.
نشانی: قم، باجک یک، خیابان نوزده دی، کوچه یازدهم
خانه حاج باقر روحانی قم
خانه حاج باقر روحانی یکی دیگه از خانه های تاریخی قم هست که از دوره قاجار در محله چهار مردان مونده و هر چند ثبت تاریخی شده اما متاسفانه مرمت نشده و زیر سایه زمان در حال از دست رفتنه. احتمالا هم امکان بازدید از خونه براتون ممکن نباشه.
نشانی: قم، خیابان انقلاب (چهارمردان)، کوچه 17، کوچه شاد قلی خان
خانه شاکری قم
خانه شاکری یکی از خانه های تاریخی قم و یادگار عهد قاجاره که هنوز برنامه‌ای برای مرمتش چیده نشده. معماری این خونه خصوصا آجرکاری و ستون‌های سنگی‌اش از ویژگی‌های برجسته اونه. احتمالا اگر برای بازدید از خانه شاکری قم برین با در بسته مواجه خواهید شد.
نشانی: قم، خیابان آذر، ابتدای کوچه آقا سید حسن، نبش کوچه حاج عسگرخان
خانه علامه راد
این خونه هم مثل اغلب خانه های تاریخی قم یادگار مردم قاجاره. خانه علامه راد فاصله چندانی با حرم مطهر نداره و اگر برنامه فشرده‌ای دارین می‌تونه انتخاب خوبی برای بازدید از یک بنای تاریخی باشه. خوشبختانه پروژه مرمت این میراث ملی انجام و تبدیل به سفره خانه سنتی شده تا گردشگرها بتونن در فضای یک خانه تاریخی خستگی سفر رو از تنشون دور کنن و تو دل شهر قم یک غذای لذیذ نوش جان کنن.
نشانی: قم، خیابان 45 متری عماریاسر، پلاک 54
توجه: اطلاعات این مقاله از منابع اینترنتی گردآوری شده است. در صورت مشاهده هر گونه مغایرت با اطلاعات واقعی می‌تونین برای ما کامنت بذارین و به ما در بهبود اطلاعات کمک کنین. اگر اطلاعاتی در خصوص هر کدوم از روستاهای این مقاله دارید، اطلاعات تماستون رو برای ما کامنت کنین تا باهاتون تماس بگیریم و این مقاله رو بهبود بدیم
نویسنده: محمود اشرف زارعی
من آشنای دیرینه‌ی کلماتم. کلمات مصالح‌اند؛ درست مثل آجر و سیمان! و من یک کارگر سخت‌کوشم که شبانه‌روز میان خودم و زبری واقعیت، دیواری از واژه می‌کشم.
